طرح جلد کتاب


طرح جلد کتاب

معرفی بخش های مختلف جلد کتاب و بررسی نکات مهم در طراحی آن



طرح جلد کتاب:
جلد پوششی است که برای تبلیغ و محافظت از محصول فرهنگی- تجاری تولید می شود.
طرح جلد می تواند برای نشریه یا کتاب و یا حتی بروشور و کاتالوگ طراحی شود. ولی در این بخش از بحث، منظور از طرح جلد، جلد کتاب است. جلد کتاب دارای حداقل سه بخش اصلی است: روی جلد، عطف و پشت جلد که امکان دارد بخش های لب گردان، رول باند و قاب جلد نیز به آن اضافه شود. البته قاب جلد بیشتر برای کتب نفیس (مانند دیوان اشعار) و یا مجموعه های چند جلدی که الزامی است با یکدیگر ارائه شوند، تهیه می گردد. پر اهمیت ترین بخش در طراحی جلد بطور مشخص روی جلد است.
در این بخش عنوان کتاب، عنوان نویسنده یا نویسندگان و مترجم یا مترجمان و بطور معمول تصویر تزئینی- مفهومی آورده می شود. عنوان کتاب معمولاً در نیمه بالای روی جلد قید می شود.این امر به دلیل آن است که در صورت چیدمان کتاب ها بر روی یکدیگر (در ویترین کتابفروشی ها) کتاب های رو، عنوان کتاب های زیر را نپوشانند. عنوان نویسنده بسته به اهمیت عنوان کتاب، شهرت نویسنده و جنبه ها و اصول زیبا شناسی، نزدیک عنوان کتاب (پایین یا بالای آن) و یا در پایین کتاب و با فاصله از عنوان کتاب آورده می شود.
اندازه ی قلم نوشتار در طرح روی جلد تابع قانون مشخصی نیست اما آنچه بدیهی است اندازه عنوان کتاب باید با اختلاف قابل توجهی از دیگر نوشته ها بزرگ تر و یا بصورتی مناسب دارای دید لازم باشد. (استفاده از رنگ های ویژه، محل قرار گیری و ...)
در عطف کتاب، با توجه به فضای در اختیار (تعداد صفحات و به پیروی از آن پهنای عطف) عنوان کتاب، نام نویسنده و عنوان و نشانه ناشر قید می شود. در قسمت پشت جلد نیز آرم و عنوان ناشر، قیمت کتاب، توضیحات احتمالی درباره کتاب، مؤلف و ... قید  می شود. (پشت جلد در عین حال ممکن است فاقد یک یا تمامی عوامل ذکر شده باشد) معمولاً بنگاه های انتشاراتی بزرگ و مطرح برای جلد کتاب خاص خویش یک یونیفورم مشخص تعیین و سپس بر اساس آن هر کتاب را طراحی می کنند. ابعاد کتاب (رقعی، خشتی، رحلی و ...) را سفارش دهنده مشخص می کند، (اگر چه مسلماً ناشر بر اساس موضوع و مخاطب و البته مسائل فنی و اقتصادی این ابعاد را تعیین می کند) همچنین میزان پهنای کتاب (عطف) و تعیین این اندازه بر اساس تعداد صفحات انجام می گیرد: برای هر 100 صفحه ، در صورتی که کاغذ کتاب 70 گرمی ایرانی باشد، حدود 6 میلی متر و در صورتی که کاغذ تحریر 70 گرمی خارجی باشد، حدود 5/4 میلی متر پهنا در اختیار خواهیم داشت.
طراحی جلد از جمله گونه های گرافیک است که بدلیل بستر کار (زمینه های فرهنگی) و مدت زمان درگیری بالای محصول و مخاطب، امکان بروز خلاقیت های گرافیکی و توقع کشف و دریافت این خلاقیت ها از سوی مخاطب، موجود است.
استفاده از تایپوگرافی نیز می تواند جایگاه ویژه ای در نحوه ارائه عنوان در جلد کتاب داشته باشد. البته این شیوه بیشتر برای عناوین کوتاهی که برای مخاطب دارای پیشینه ی ذهنی هستند مناسب است.


علاوه بر این، شیوه ی تایپوگرافی در کتب ویژه ی کودکان توصیه نمی شود. نحوه چیدمان عناصر بصری نیز ترجیحاً به گونه ای خواهد بود که به سمت داخل کتاب حرکت داشته باشد، خواننده را به باز کردن آن ترغیب کند. (همچون دیگر موارد چیدمان در صفحه آرایی) تقسیم بندی فضای عطف می تواند به جذابیت طرح جلد بیفزاید ولی بدلیل محدودیت های تکنیکی (بویژه در ایران) در صورتی که زمینه عطف را با نوارهای رنگی از روی جلد متمایز می کنید، بهتر است این نوار بر روی جلد و بخش پشت آن نیز امتداد داشته باشد، زیرا همانگونه که اشاره شد در صورتی که نوار مورد نظر دقیقاً در قسمت عطف قرار داشته باشد، در هنگام صحافی امکان آنکه خط تا، دقیقاً در محل مورد نظر قرار نگیرد وجود دارد و این امر سبب می شود خطی از رنگ نوار بر روی جلد قرار گیرد و یا بخشی از رنگ جلد به سمت عطف برود که در هر حال سبب لطمه زدن به طرح خواهد شد. در طراحی کتب نفیس و وزین (از نظر موضوع و البته حجم صفحات) امکان طراحی روکش جلد نیز میسر خواهد یود.
روکش جلد، جلدی است که معمولاً بر روی مقوا یا کاغذ (گلاسه) ارائه می شود و در بسیاری موارد همتن طرح روی جلد بر روی آن منعکس می شود. ابعاد روکش جلد متناسب با جلد خواهد بود. بلندای آن برابر با بلندای جلد و پهنای آن برابر با پهنای جلد در حالت باز شده به اضافه دو لب برگردان به اندازه های دلخواه خواهد بود. (معمولاً این اندازه کمتر از 6 سانتیمتر نخواهد بود) این لب برگردان ها از محل تاخور به سطح داخلی جلد تا زده می شوند  و از این طریق روکش جلد را مستقر می کنند.