مقاله ای با موضوع گرافیک محیطی
مقدمه
طراحی تابلو دل مشغولی من در بیست سال گذشته بوده است و هر چه بیش تر به آن می اندیشم، از بی توجهی ای که نسبت به این مقوله ی گرافیک روا داشته می شود، بیشتر متأسف می شوم.طراحی تابلو فصل مشترکی است میان معماری و گرافیک. این فصل اشتراک بدین معنی است که مقوله ی طراحی تابلو هم از جانب جامعه ی طراحان گرافیک از یک سو و هم از جانب معماران و مهندسان ساختمان از سوی دیگر، باید امری بسیار جدی تلقی شود.
ما متأسفانه به نظر می رسد که این حساسیت از سوی هیچ کدام از دو سوی نام برده اعمال نمی شود و در فقدان این همکاری، طراحی تابلو به دست تابلوساز و سفارش دهنده انجام می شود و عدم دانش کافی این هر دو کار را به جایی رسانیده که هر روزه و در هر جا شاهد منظری بسیار زشت و ناهنجار در معابر عمومی هستیم. تأثیری که این همه زشتی بر روان ما می گذارد، شایسته ی تحقیقی در خور و کند و کاوی از نوعی دیگر است. تابلوساز همان طور که از نام وی بر می آید، عاملی است اجرایی که با ساخت و ساز سر و کار دارد و باید بتواند طرحی را که توسط طراح گرافیست ارائه شده، با ساخت کاری مطلوب تولید و بر نمای ساختمان نصب کند. سامان دهی این قضیه همکاری مؤسسات زیر را می طلبد: انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران، سازمان نظام مهندسی ساختمان، سازمان زیباسازی شهرداری، اتحادیه ی صنفی تابلوسازان، انجمن صنفی کانون های تبلیغاتی و مؤسسات آموزش عالی که طراحی گرافیک درآن ها آموزش داده می شود. دراین جا می خواهم به سابقه ی همکاری خود با یک گروه مهندسان مشاور اشاره کنم.مسئولیت من در این مجموعه به عنوان یک طراح گرافیست ( با گرایش گرافیک محیطی ) این است که بر بدنه ی سازه های معماری چه نوع تابلوهایی باید طراحی و نصب شود. سازه هایی نظیر پارک، ترمینال، ایست گاه آتش نشانی، پمپ بنزین. شاید این اول باری است که چنین تجربه ای در یک مجموعه ی معماری اعمال می شود. در صورتی که اگر تأمل کنیم، به این نتیجه خواهیم رسید که همکاری مهندس معمار و طراح گرافیک به منظور طراحی تابلو بسیار ضروری است و نبود این همکاری، آن چیزی است که شهرهای ما را به آن دچار کرده است . متأسفانه این عدم شناخت از جانب جامعه ی معماران و مهندسان ساختمان نیز وجود دارد که در نشست هایی می توان آنان را نیز توجیه و وادار و یا بهتر بگوییم تشویق به همکاری کرد.
این دغدغه ی خاطر مرا بر آن داشت که به عنوان مدرس گرافیک درمؤسسات آموزش عالی ، چندین پروژه ی پایان نامه را به طراحی تابلو اختصاص دهم و توجه دانشجویان را به این مقوله ی مهم جلب کنم. برخی از این پایان نامه ها با موضوعات زیر است:
1. طراحی تابلو برای بافت های قدیمی شهری
2. طراحی تابلو برای سازمان ها و ادارات و شرکت ها
3. طراحی تابلو برای مؤسسات بهداشتی و درمانی
4. طراحی تابلو برای فروشگاه ها و مراکز تجاری
5. طراحی تابلو برای مؤسسات آموزشی
امیدوارم که وقت آن رسیده باشد که درک کنیم، طراحی گرافیک صرفاً طراحی نشانه و پوستر نیست. این که فکر می کنیم پوستر در درجه ی با اهمیت تری از مثلاً گرافیک محیطی است و در نمایشگاه ها و بینال ها تا آنجا پیش می رویم که بخش بسیار زیادی را به پوستر اختصاص می دهیم و سایر مقوله های گرافیک را در اولویت های بعدی قرار می دهیم، کمی از فرهیختگی به دور است. تمام زیر مجموعه های گرافیک هر کدام درجای خود اهمیت خاص خود را دارند و درجه بندی میزان اهمیت آن ها، کاملاً بی مورد است. اگر تاریخ مصرف دیدن یک پوستر چندین روز است، در عوض تابلوها و گرافیک محیطی برای سالیان زیادی در جای خود باقی خواهند ماند و ما را مجبور می سازندکه هر روز برای سال ها آن ها را نظاره گر باشیم. و این که تا چه اندازه از دیدن آن ها لذت می بریم، یا آن ها را با بی رغبتی تحمل می کنیم را به داوری می گذارم.
متأسفانه همان بی مهری ای که جامعه ی گرافیک نسبت به « طراحی تابلو » دارد، درجامعه ی معماران نیز دیده می شود. از دید یک معمار، پایان کار یک ساختمان هنگامی است که ساخت و سازها تمام شده است. در جوامع پیش رفته تر، اصولاً طراحی تابلو یا مجموعه تابلوها بر روی نمای یک ساختمان، آخرین وظیفه رسمی یک معمار است که باید با همکاری یک گرافیست آن را به انجام برساند و جای خاصی را در نمای ساخمان برای تابلوها و ابعاد آن در نظر بگیرد.
در این جا کم تر معماری را سراغ دارید که در این مرحله یعنی طراحی تابلو، نظارت مستقیم داشته باشد و این کار را به اتمام برساند.
اگر می پذیرید که معماری هم مانند گرافیک زیر مجموعه ای دارد که همه ی آن ها هم دارای اهمیت هستند، یکی از آن زیر مجموعه ها طراحی تابلواست که بر بدنه ی ساختمان یا قسمت های داخلی خود نمایی می کند و اهمیت آن از ساخت اسکلت فلزی یا تأسیسات هیچ کمتر نیست. یک معمار و گرافیست قابل با همکاری هم و با در نظرگرفتن کارکرد ساختمان ( یک بیمارستان یا یک مدرسه ) ، جنسیت مصالح به کار رفته در ساختمان، تابلو یا تابلوهایی را طراحی می کنند که هم معرف شخصیت ساختمان و هم سازندگان آن است.
متأسفانه در نبود همکاری گرافیست و معمار در طراحی تابلو، کار به دست تابلوساز افتاده است. اگر بتوانیم به این توافق برسیم که طراحی تابلو از ساخت تابلو جدات است، آن وقت به این نتیجه خواهیم رسید که کار یک گرافیست با یک تابلوساز تفاوت دارد. در اینجا حرفه ی تابلوسازی و طراحی تابلو در هم ادغام شده و تابلوسازها هر دو کار را انجام می دهند، در صورتی که هیچ دانشی در مورد طراحی گرافیک تابلو ندارند. تابلوسازی نوعی حرفه و مهارت فنی است که با ساخت و ساز و ماتریال سر و کار دارد و از طراحی کاملاً جدا است.
اما هنگامی که تابلوساز هر دو وظیفه ( طراحی و ساخت ) را به عهده می گیرد، متأسفانه نتیجه بسیار اسف بار است، که نمونه های آن را بر در و دیوار شهر مشاهده می کنیم. به جرأت می توان گفت به جز درصد کمی، بقیه ی موارد ساخت و طراحی تابلوهای شهری دارای مشکل است و همین معضلات نهایتاً باعث می شود که آن تابلو زیبا نباشد و کاربرد ( Function ) آن هم دچار اشکال باشد.
وقتی چیزی زیبا نباشد، حتماً زشت است و مجموع این زشتی ها، شهری پر از معابر و ساختمان های ناهنجار را به وجود می آورند و ما به عنوان نظاره گر و مصرف کننده، از بهداشت روانی سالمی برخوردار نخواهیم بود.
همان طور که حرفه ی یک آرشیتکت با یک برق کار و لوله کش ساختمانی تفاوت دارد، بر همین قیاس نیز باید بپذیریم که کار طراح گرافیست نیز از تابلوساز جدا است.
ساختمان ها و تابلوها
مشخصه های طراحی تابلو
1. اندازه ی تابلو
2. عوامل نوشتاری تابلو
3. عوامل تصویری تابلو
4 . ماتریال یا مواد به کار رفته در تابلو
5. ساخت و ساز تابلو
6. محل نصب و استقرار تابلو در ساختمان
7. نورپردازی تابلو
8. رنگ در تابلو
1. اندازه ی تابلو: قطع تابلو نسبت به هر سازه ی معماری بسیار متفاوت است و نمی توان استانداردی برای آن قائل شد . اگر برای سردر فروشگاهی تابلو طراحی می کنیم، معمولاً اندازه ی باریک و کشیده مناسب است. (تصویرهای 1 و 2 )
طراحی تابلو دل مشغولی من در بیست سال گذشته بوده است و هر چه بیش تر به آن می اندیشم، از بی توجهی ای که نسبت به این مقوله ی گرافیک روا داشته می شود، بیشتر متأسف می شوم.طراحی تابلو فصل مشترکی است میان معماری و گرافیک. این فصل اشتراک بدین معنی است که مقوله ی طراحی تابلو هم از جانب جامعه ی طراحان گرافیک از یک سو و هم از جانب معماران و مهندسان ساختمان از سوی دیگر، باید امری بسیار جدی تلقی شود.
ما متأسفانه به نظر می رسد که این حساسیت از سوی هیچ کدام از دو سوی نام برده اعمال نمی شود و در فقدان این همکاری، طراحی تابلو به دست تابلوساز و سفارش دهنده انجام می شود و عدم دانش کافی این هر دو کار را به جایی رسانیده که هر روزه و در هر جا شاهد منظری بسیار زشت و ناهنجار در معابر عمومی هستیم. تأثیری که این همه زشتی بر روان ما می گذارد، شایسته ی تحقیقی در خور و کند و کاوی از نوعی دیگر است. تابلوساز همان طور که از نام وی بر می آید، عاملی است اجرایی که با ساخت و ساز سر و کار دارد و باید بتواند طرحی را که توسط طراح گرافیست ارائه شده، با ساخت کاری مطلوب تولید و بر نمای ساختمان نصب کند. سامان دهی این قضیه همکاری مؤسسات زیر را می طلبد: انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران، سازمان نظام مهندسی ساختمان، سازمان زیباسازی شهرداری، اتحادیه ی صنفی تابلوسازان، انجمن صنفی کانون های تبلیغاتی و مؤسسات آموزش عالی که طراحی گرافیک درآن ها آموزش داده می شود. دراین جا می خواهم به سابقه ی همکاری خود با یک گروه مهندسان مشاور اشاره کنم.مسئولیت من در این مجموعه به عنوان یک طراح گرافیست ( با گرایش گرافیک محیطی ) این است که بر بدنه ی سازه های معماری چه نوع تابلوهایی باید طراحی و نصب شود. سازه هایی نظیر پارک، ترمینال، ایست گاه آتش نشانی، پمپ بنزین. شاید این اول باری است که چنین تجربه ای در یک مجموعه ی معماری اعمال می شود. در صورتی که اگر تأمل کنیم، به این نتیجه خواهیم رسید که همکاری مهندس معمار و طراح گرافیک به منظور طراحی تابلو بسیار ضروری است و نبود این همکاری، آن چیزی است که شهرهای ما را به آن دچار کرده است . متأسفانه این عدم شناخت از جانب جامعه ی معماران و مهندسان ساختمان نیز وجود دارد که در نشست هایی می توان آنان را نیز توجیه و وادار و یا بهتر بگوییم تشویق به همکاری کرد.
این دغدغه ی خاطر مرا بر آن داشت که به عنوان مدرس گرافیک درمؤسسات آموزش عالی ، چندین پروژه ی پایان نامه را به طراحی تابلو اختصاص دهم و توجه دانشجویان را به این مقوله ی مهم جلب کنم. برخی از این پایان نامه ها با موضوعات زیر است:
1. طراحی تابلو برای بافت های قدیمی شهری
2. طراحی تابلو برای سازمان ها و ادارات و شرکت ها
3. طراحی تابلو برای مؤسسات بهداشتی و درمانی
4. طراحی تابلو برای فروشگاه ها و مراکز تجاری
5. طراحی تابلو برای مؤسسات آموزشی
امیدوارم که وقت آن رسیده باشد که درک کنیم، طراحی گرافیک صرفاً طراحی نشانه و پوستر نیست. این که فکر می کنیم پوستر در درجه ی با اهمیت تری از مثلاً گرافیک محیطی است و در نمایشگاه ها و بینال ها تا آنجا پیش می رویم که بخش بسیار زیادی را به پوستر اختصاص می دهیم و سایر مقوله های گرافیک را در اولویت های بعدی قرار می دهیم، کمی از فرهیختگی به دور است. تمام زیر مجموعه های گرافیک هر کدام درجای خود اهمیت خاص خود را دارند و درجه بندی میزان اهمیت آن ها، کاملاً بی مورد است. اگر تاریخ مصرف دیدن یک پوستر چندین روز است، در عوض تابلوها و گرافیک محیطی برای سالیان زیادی در جای خود باقی خواهند ماند و ما را مجبور می سازندکه هر روز برای سال ها آن ها را نظاره گر باشیم. و این که تا چه اندازه از دیدن آن ها لذت می بریم، یا آن ها را با بی رغبتی تحمل می کنیم را به داوری می گذارم.
متأسفانه همان بی مهری ای که جامعه ی گرافیک نسبت به « طراحی تابلو » دارد، درجامعه ی معماران نیز دیده می شود. از دید یک معمار، پایان کار یک ساختمان هنگامی است که ساخت و سازها تمام شده است. در جوامع پیش رفته تر، اصولاً طراحی تابلو یا مجموعه تابلوها بر روی نمای یک ساختمان، آخرین وظیفه رسمی یک معمار است که باید با همکاری یک گرافیست آن را به انجام برساند و جای خاصی را در نمای ساخمان برای تابلوها و ابعاد آن در نظر بگیرد.
در این جا کم تر معماری را سراغ دارید که در این مرحله یعنی طراحی تابلو، نظارت مستقیم داشته باشد و این کار را به اتمام برساند.
اگر می پذیرید که معماری هم مانند گرافیک زیر مجموعه ای دارد که همه ی آن ها هم دارای اهمیت هستند، یکی از آن زیر مجموعه ها طراحی تابلواست که بر بدنه ی ساختمان یا قسمت های داخلی خود نمایی می کند و اهمیت آن از ساخت اسکلت فلزی یا تأسیسات هیچ کمتر نیست. یک معمار و گرافیست قابل با همکاری هم و با در نظرگرفتن کارکرد ساختمان ( یک بیمارستان یا یک مدرسه ) ، جنسیت مصالح به کار رفته در ساختمان، تابلو یا تابلوهایی را طراحی می کنند که هم معرف شخصیت ساختمان و هم سازندگان آن است.
متأسفانه در نبود همکاری گرافیست و معمار در طراحی تابلو، کار به دست تابلوساز افتاده است. اگر بتوانیم به این توافق برسیم که طراحی تابلو از ساخت تابلو جدات است، آن وقت به این نتیجه خواهیم رسید که کار یک گرافیست با یک تابلوساز تفاوت دارد. در اینجا حرفه ی تابلوسازی و طراحی تابلو در هم ادغام شده و تابلوسازها هر دو کار را انجام می دهند، در صورتی که هیچ دانشی در مورد طراحی گرافیک تابلو ندارند. تابلوسازی نوعی حرفه و مهارت فنی است که با ساخت و ساز و ماتریال سر و کار دارد و از طراحی کاملاً جدا است.
اما هنگامی که تابلوساز هر دو وظیفه ( طراحی و ساخت ) را به عهده می گیرد، متأسفانه نتیجه بسیار اسف بار است، که نمونه های آن را بر در و دیوار شهر مشاهده می کنیم. به جرأت می توان گفت به جز درصد کمی، بقیه ی موارد ساخت و طراحی تابلوهای شهری دارای مشکل است و همین معضلات نهایتاً باعث می شود که آن تابلو زیبا نباشد و کاربرد ( Function ) آن هم دچار اشکال باشد.
وقتی چیزی زیبا نباشد، حتماً زشت است و مجموع این زشتی ها، شهری پر از معابر و ساختمان های ناهنجار را به وجود می آورند و ما به عنوان نظاره گر و مصرف کننده، از بهداشت روانی سالمی برخوردار نخواهیم بود.
همان طور که حرفه ی یک آرشیتکت با یک برق کار و لوله کش ساختمانی تفاوت دارد، بر همین قیاس نیز باید بپذیریم که کار طراح گرافیست نیز از تابلوساز جدا است.
ساختمان ها و تابلوها
مشخصه های طراحی تابلو
1. اندازه ی تابلو
2. عوامل نوشتاری تابلو
3. عوامل تصویری تابلو
4 . ماتریال یا مواد به کار رفته در تابلو
5. ساخت و ساز تابلو
6. محل نصب و استقرار تابلو در ساختمان
7. نورپردازی تابلو
8. رنگ در تابلو
1. اندازه ی تابلو: قطع تابلو نسبت به هر سازه ی معماری بسیار متفاوت است و نمی توان استانداردی برای آن قائل شد . اگر برای سردر فروشگاهی تابلو طراحی می کنیم، معمولاً اندازه ی باریک و کشیده مناسب است. (تصویرهای 1 و 2 )
هنگامی که برای مراکز تفریحی مثل شهربازی یا سینما است، باید بزرگ و چشم گیر باشد . (تصویرهای 3 و 4)
اگر برای مؤسسات، ادارات و شرکت هاست، اندازه ی پلاک های فلزی مناسب است . ( تصویرهای 5 و 6 )
اگر برای پشت بام ساختمان های مرتفع ساخته می شود، باید از نوع فونت ساده و بزرگ باشد.
( تصویرهای 7 و 8 )
( تصویرهای 7 و 8 )
اندازه های بسیار بزرگ برای تابلوهایی که ضروری به نظر نمی رسد صرفاً دیدگاهی سودجویانه است که از طرف تابلوسازها اعمال می شود، چون هر چه اندازه بیش تر باشد، از نظر محاسبه ی مالی گران تر تمام می شود و این فقط به نفع تابلوساز است و البته به ضرر منظر زیباسازی شهری .
( تصویر 9 )
( تصویر 9 )
2. عوامل نوشتاری :
عموماً بیشتر سطح تابلوها را عوامل نوشتاری یا فونت تشکیل می دهد. نوشتار تابلو باید راحت خوانده شود و از طرح معما خودداری شود.
نوشتار باید درعین سادگی ، کوتاه باشد و از نوشته های طولانی و اضافی دوری کرد. آوردن نمادهای تبلیغاتی یا معرفی کالا، آدرس، تلفن و ... در تابلو غیر ضروری است .کارکرد تابلو در یک ساختمان یا بر سردر یک فروشگاه فقط معرفی آن محل است و نه چیز دیگر.
نوع فونت به کار رفته باید معرف کالا یا خدماتی باشد که توسط آن مؤسسه یا فروشگاه عرضه می شود. مسلماً فونتی که برای یک ابزار فروشی به کار می رود، با فونتی که برای یک آرایشگاه استفاده می شود، متفاوت است. دانش شناخت فونت و طراحی حروف از تخصص های گرافیک است و طراح باید آموزش دیده باشد. متأسفانه تابلوساز فاقد این تجربه و دانش است. اندازه ی فونت به کار رفته نسبت به فاصله ای که بیننده از آن دارد، در ارتباط مستقیم است.
یکی از استدلال های غلط درمورد اندازه ی نوشتار این است که فکر می کنند هر چه اندازه ی نوشته بزرگ تر باشد، بهتر خوانده می شود. این بدان می ماند که فکر کنیم هر چه بلندتر داد بزنیم، طرف مقابل ما بهتر خواهد شنید و به تبع حرف ما را بهتر خواهد فهمید!
جدول زیر نشان دهنده ی فاصله ی خوانایی حروف است.
نوشتار باید درعین سادگی ، کوتاه باشد و از نوشته های طولانی و اضافی دوری کرد. آوردن نمادهای تبلیغاتی یا معرفی کالا، آدرس، تلفن و ... در تابلو غیر ضروری است .کارکرد تابلو در یک ساختمان یا بر سردر یک فروشگاه فقط معرفی آن محل است و نه چیز دیگر.
نوع فونت به کار رفته باید معرف کالا یا خدماتی باشد که توسط آن مؤسسه یا فروشگاه عرضه می شود. مسلماً فونتی که برای یک ابزار فروشی به کار می رود، با فونتی که برای یک آرایشگاه استفاده می شود، متفاوت است. دانش شناخت فونت و طراحی حروف از تخصص های گرافیک است و طراح باید آموزش دیده باشد. متأسفانه تابلوساز فاقد این تجربه و دانش است. اندازه ی فونت به کار رفته نسبت به فاصله ای که بیننده از آن دارد، در ارتباط مستقیم است.
یکی از استدلال های غلط درمورد اندازه ی نوشتار این است که فکر می کنند هر چه اندازه ی نوشته بزرگ تر باشد، بهتر خوانده می شود. این بدان می ماند که فکر کنیم هر چه بلندتر داد بزنیم، طرف مقابل ما بهتر خواهد شنید و به تبع حرف ما را بهتر خواهد فهمید!
جدول زیر نشان دهنده ی فاصله ی خوانایی حروف است.
جدول زیر برای تعیین اندازه ی حروف در جاده های مختلف در نظر گرفته شده است .
3. عوامل تصویری :
معمولاً در طراحی اکثر تابلوها، عوامل تصویری نقش زیادی ندارند. مثلاً در فروشگاه ها و مغازه هایی که در طول یک پیاده رو قرار دارند، اکثراً از عوامل نوشتاری تشکیل شده است و به ندرت از تصویر استفاده می شود. اگر قرار است تصویر به کار رود، معمولاً از اشکال تصویرسازی شده (ClipArt) استفاده می کنند، نه از عکس واقعی (Picture) . ( تصویرهای 10 و 11 )
در چند سال اخیر با فن آوری کامپیوتر + فتوشاپ + پلاتر + فلکسی فیس، متأسفانه اکثر تابلوها به صور چاپ شده و دارای تصویرهای اغلب نامناسب هستند و تابلوسازها، تابلو را با آگهی تبلیغاتی در یک مجله اشتباه گرفته اند. ( تصویر 12 )
جاهایی که می توان از تصویر در تابلو استفاده کرد، اماکنی است مثل شهربازی ها، نمایشگاه ها ، بعضی رستوران ها ، فست فودها یا بستنی فروشی ها و ... ( تصویر 13 )
کیفیت تصاویر به کار برده شده در تابلو باید از نوع Clip Art یا تصویرسازی شده باشد؛ مانند تصاویر کارتونی بر بالای سردر یک شهربازی. ( تصویرهای 14 و 15 )
به کار بردن تصاویر واقعی (Picture) بر روی تابلو هیچ زیبایی ای ندارد . ( تصویر 16 )
پیکتوگرام ها (Pictograms) موارد دیگری از عناصر تصویری هستند که بر روی تابلوهای راه نمای داخلی مثلاً در فرودگاه ها، ترمینال ها و ... آورده می شوند و درجای خود بسیار مناسب و ضروری هستند . (تصویرهای 17 و 18 )
4. ماتریال یا مواد به کار رفته در تابلو:
بر خلاف سایر زیر مجموعه های گرافیک که معمولاً با چاپ و کاغذ و مقوا سرو کار دارد، طراحی تابلو با ساخت و ساز و موادی مانند فلز، چوب ، نئون، شیشه، سنگ، پلکسی ها، کاشی و ... انجام می شود.
بسته به نوع نمایی که بر روی آن تابلو نصب می شود، ماتریال ها می توانند تغییر کنند. به عنوان مثال وقتی که برای ساختمانی با نمای تمام شیشه ای می خواهیم تابلویی طراحی کنیم، چه ماتریالی بر روی آن مناسب خواهد بود؟
اگر بر روی زمینه ای از سنگ، قرار است تابلویی نصب شود، چه ماتریالی جالباست؟ تنوع ماتریال ها درحال حاضر بسیار زیاد است و ترکیب آن ها با یکدیگر و زمینه ای که بر روی آن قرار می گیرند، انتخاب ها زیادی را به وجود می آورند. قدر مسلم آن است که تشخیص ماتریال ها و کاربرد هر کدام از آن ها با نظر معمار و گرافیست و تابلوساز امکان پذیر است. آنچه در اینجا شایسته ی دقت است، مرغوبیت مصالح وماتریال های به کار رفته است. با توجه به این که تابلو از مواردی است که سال های زیادی کارکرد دارد و معمولاً تابلوهای خارجی (Outside) درمعرض عوامل جوی قرار دارند، مصالح به کار رفته باید از نوعی باشد که جواب گوی این نیازها باشد. تابلوها بعد از نصب و در طول سالیان احتیاج به تعمیر و نگهداری دارند. ( تصویرهای 19 تا 24)
بسته به نوع نمایی که بر روی آن تابلو نصب می شود، ماتریال ها می توانند تغییر کنند. به عنوان مثال وقتی که برای ساختمانی با نمای تمام شیشه ای می خواهیم تابلویی طراحی کنیم، چه ماتریالی بر روی آن مناسب خواهد بود؟
اگر بر روی زمینه ای از سنگ، قرار است تابلویی نصب شود، چه ماتریالی جالباست؟ تنوع ماتریال ها درحال حاضر بسیار زیاد است و ترکیب آن ها با یکدیگر و زمینه ای که بر روی آن قرار می گیرند، انتخاب ها زیادی را به وجود می آورند. قدر مسلم آن است که تشخیص ماتریال ها و کاربرد هر کدام از آن ها با نظر معمار و گرافیست و تابلوساز امکان پذیر است. آنچه در اینجا شایسته ی دقت است، مرغوبیت مصالح وماتریال های به کار رفته است. با توجه به این که تابلو از مواردی است که سال های زیادی کارکرد دارد و معمولاً تابلوهای خارجی (Outside) درمعرض عوامل جوی قرار دارند، مصالح به کار رفته باید از نوعی باشد که جواب گوی این نیازها باشد. تابلوها بعد از نصب و در طول سالیان احتیاج به تعمیر و نگهداری دارند. ( تصویرهای 19 تا 24)
این مهم نیز در شهرهای ما زیاد جدی گرفته نمی شود و مشاهده می کنیم که اغلب تابلوها دارای نقص فنی و خرابی می باشد و به زیبایی و کاربردآن لطمه می زنند. به کارگیری ماتریال کاشی به صورت کتیبه در بناهای مذهبی در کشور ما از دیرباز معمول بوده است و با کمی دقت می توان مشاهده کرد که این ماتریال چقدر با روح آن ساختمان در هم آهنگی است. عوامل جوی بر روی کاشی
تقریباً هیچ تأثیری ندارد و ماندگاری آن را تضمین می کند . ( تصویرهای 25 و 26 )
تابلونویسی بر روی کاشی از سنت های دیرباز در سرزمین ماست و معماران در این مورد تصمیم گیری می کرده اند. در دوره های متأخرتر یعنی در اوایل دوره ی پهلوی از این تکنیک در طراحی تابلوی مراکز آموزشی ( دبیرستان البرز - دبیرستان فردوسی ) استفاده ی بسیار مناسبی شده است. ( تصویرهای 27 و 28 )
نوع دیگری از تابلوها که باز درهمین دوره باب شد، زمینه هایی از ورق فلزی بود که بر روی آن با قلم مو و رنگ می نوشتند و بعضاً مرغوبیت کاشی را نداشت و بعد از گذشت سالیان دچار فرسودگی می شد. ( تصویرهای 29 و 30 )
از نمونه های دیگر ماتریال نئون بود که مخصوصاً در شب به صورت خاصی چشم گیر است و متأسفانه در حال حاضر به کارگیری نئون در ایران منسوخ شده است. درحالی که استفاده از نئون هنوز هم در شهرهای بزرگ دنیا جای خاص خود را دارد . ( تصویرهای 31 و 32 )
تابلوهایی از جنس فلکسی گلاس (Flexiglass) هنوز هم کمابیش به کار گرفته می شود، به خصوص در تابلوی مطب پزشکان . ( تصویرهای 33 و 34 )
فلکسی فیس (Flexiface) ماتریال جدیدتری است که توسط چاپگرهای بزرگ (Plotter) بر روی سطح آن چاپ می شود و در حال حاضر درصد بسیار زیادی از تابلوها با این ماتریال ساخته می شوند.( تصویر 35 )
راحتی طراحی توسط کامپیوتر و چاپ بر روی فلکسی فیس ، متأسفانه تابلوسازها را دچار راحت طلبی همراه با سودجویی زیاد کرده است که تقریباً دیگر نشانی از تابلوسازی های کلاسیک که درآن تنوع ماتریال ها زیاد بود، دیده نمی شود و اکثر تابلوها سطحی و پیش پا افتاده است. در صورتی که زمانی ساخت و ساز تابلو به وسیله ی نئون یا برش حروف فلزی، کارگاه های مجهزی را می
طلبید که امروزه به حداقل رسیده است. ( تصویرهای 36 و 37 )
5. ساخت و ساز تابلو:
ساخت و ساز تابلو از عواملی است که مستقیماً با تابلوساز سرو کار دارد و باید بتواند به خوبی از عهده ی آن برآید. مرغوبیت مصالح به کار رفته و استحکام تابلو باید تضمین شده باشد. هرچند باید توجه داشت که تابلو به خاطر قرارگیری در معرض عوامل جوی، هر از چندی احتیاج به مرمت، نگهداری و تمیز کردن دارد . بسیاری از تابلوها الکتریکی هستند و درآن ها از لامپ برق استفاده شده
است. لامپ ها بعد از مدتی می سوزند و احتیاج به تعویض دارند. رها کردن تابلو و نقص های فنی نظیر این، به چهره ی شهر خدشه وارد می کنند. ( تصویرهای 38 و 39 )
وقتی که به تابلوهای زیبایی که آن ها را به عنوان الگو قبول داریم، دقت می کنیم، مشاهده می کنیم که هیچ پیچیدگی خاصی در طراحی و فونت آن وجود ندارد، تنها چیزی که آن را متمایز می سازد، مرغوبیت و ساخت و سازی است که در آن به کار رفته است ؛ مثلاً زمینه ای از یک سنگ گرانیت که به دقت لبه های آن پرداخت شده و حروفی در کمال سادگی، اما با مهارت فنی هر چه تمام تر بر
روی آن حک شده است. در واقع در اینجا تنها کاری که طراح گرافیست کرده، انتخاب ماتریال صحیح و فونت مناسب است . ( تصویر 40 )
درحال حاضر با پیش رفت فن آوری و ماشین آلات خاص، ساخت و ساز تابلو نیز دچار تحولی شگرف شده است و بهره گیری از این امکانات است که زیبایی تابلو را تضمین می کند. این تحول بسیار گسترده تر از کامپیوتر و فلکسی فیس و پلاتر است.
تصویر41: اشتباه
تصویر42
تصویر43
تصویر44
تصویر45
تصویر46
تصویر47
تصویر48
تصویر49
تصویر50
تصویر51
محقق : سید احمد رضا (فرزاد) حسن زاده
6. محل نصب و استقرار تابلو در ساختمان :
انتخاب محل صحیح برای قرارگیری تابلو، با نظر مستقیم طراح گرافیست و معمار صورت می گیرد. محل نصب نیز بسته به نوع ساختمان تفاوت های زیادی دارد . استاندارد نصب در اغلب فروشگاه ها و مغازه ها ،بر بالای سردر آنجاست . بسته به نمای بیرونی ساختمان ها ( مسکونی، تجاری ) جای نصب متفاوت است. تصمیم درباره ی این که کدام نقطه مناسب ترین جا برای نصب تابلو
است، به عهده ی معمار و گرافیست است . ( تصویر 41 )
قدر مسلم این است که تابلو بر بدنه ی ساختمان، مانند وصله ی ناجوری به نظر نرسد و در واقع در هم آهنگی کامل با نمای ساختمان و رنگ و مصالح آن باشد.
در ساختمان یک وزارت خانه، اداره یا مؤسسه، تابلو ممکن است به صورت یک پلاک فلزی در ابعادی حدوداً A3 در کنار ورودی ( سمت راست یا چپ ) قابل رؤیت باشد . ( تصویر 42 )
در نمای بیرونی ساختمان یک فرودگاه یا ایستگاه راه آهن و یا برج های تجاری، تابلو فقط با حروف بزرگ به طوری که از فاصله ی دورتری نیز قابل رؤیت باشد، بر لبه ی پشت بام ساختمان استقرار می یابد. ( تصویر 43 )
در ساختمان یک بیمارستان یا دانشگاه که دارای محوطه ی چمن بزرگی است، تابلو می تواند به صورت استند(Stand) در محوطه ی بیرونی بر روی زمین نصب شود . ( تصویرهای 44 و 45 )
7. نورپردازی تابلو:
تابلوهای بیرونی (Outside) جلوه ای دوگانه دارند؛ تابلو در روز و تابلو در شب.
بسیاری از مؤسسات و ادارات دولتی به خاطر این که فقط در طول روز فعال می باشند، احتیاجی به نورپردازی خاصی ندارند و درواقع با نور محیط یا نورخورشید، نورپردازی می شوند و شب ها نمودی ندارند. اما مکان هایی چون رستوران ها، فروشگاه ها، سینماها ، مراکز تفریحی و ... هم در طول روز و هم شب فعال هستند و تابلوهای آن ها نیز باید جلوه گری روزانه و شبانه داشته باشد . ( تصویر 46 )
بسیاری از مؤسسات و ادارات دولتی به خاطر این که فقط در طول روز فعال می باشند، احتیاجی به نورپردازی خاصی ندارند و درواقع با نور محیط یا نورخورشید، نورپردازی می شوند و شب ها نمودی ندارند. اما مکان هایی چون رستوران ها، فروشگاه ها، سینماها ، مراکز تفریحی و ... هم در طول روز و هم شب فعال هستند و تابلوهای آن ها نیز باید جلوه گری روزانه و شبانه داشته باشد . ( تصویر 46 )
از بارزترین نمونه های نورپردازی، تابلوهای نئون است که ساخت و ساز آن به گونه ای است که در شب جلوه ی خاصی دارند. نئون ها با روشن و خاموش شدن و ایجاد حرکت توسط نور، بسیار جلب توجه می کنند. تابلوهای نئون برای سینما، کافه، رستوران، کازینو، فروشگاه، شهربازی بسیار مناسب است.
نوع دیگر نورپردازی، نور از پشت (Backlit) است. لامپ ها در پشت تابلوهایی از جنس فلکسی گلاس یا فلکسی فیس که نور را عبور می دهند (Transparent) نصب می شوند و جلوه ی خاص خود را دارند.
نوع دیگر نورپردازی، نور از پشت (Backlit) است. لامپ ها در پشت تابلوهایی از جنس فلکسی گلاس یا فلکسی فیس که نور را عبور می دهند (Transparent) نصب می شوند و جلوه ی خاص خود را دارند.
نورپردازی از روبه رو، در مواردی است که تابلو از ماتریال های حاجب نور (Opaque) ساخته شده و نور را از خود عبور نمی دهند. در چنین مواردی تابلو به وسیله ی پروژکتورهایی از روبه رو نورپردازی می شوند.(تصویر48 )
ساخت و ساز تابلوهایی که نورپردازی دارند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در طول زمان احتیاج به تعمیر و نگهداری دائمی دارند.
8. رنگ در تابلو : تابلوها معمولاً از دو قسمت تشکیل شده اند: زمینه ی تابلو( Background ) و حروف روز زمینه. انتخاب رنگ زمینه و حروف روی آن و هم آهنگی آن با ماتریال های معماری نمای ساختمان، اهمیت خاصی دارد . در بعضی موارد ممکن است که نوشته ها مستقیماً بر روی نمای ساختمان نصب شود و در واقع نمای ساختمان همان نقشه زمینه را داشته باشد . ( تصویر 49 )
8. رنگ در تابلو : تابلوها معمولاً از دو قسمت تشکیل شده اند: زمینه ی تابلو( Background ) و حروف روز زمینه. انتخاب رنگ زمینه و حروف روی آن و هم آهنگی آن با ماتریال های معماری نمای ساختمان، اهمیت خاصی دارد . در بعضی موارد ممکن است که نوشته ها مستقیماً بر روی نمای ساختمان نصب شود و در واقع نمای ساختمان همان نقشه زمینه را داشته باشد . ( تصویر 49 )
نوشتارها ممکن است بر روی سنگ حک شده باشند و در چنین مواردی رنگ زمینه و رنگ نوشتارها، طبعاً یکسان است. در ساختمان های کلاسیک رومی یا کتیبه های دوران باستان ایران ، نوشته ها به شیوه ی حکاکی بر روی سنگ است . ( سنگ نبشته ) ( تصویر 50 )
تنوع ماتریال ها در زمینه و نوشتارها، می تواند تنوع رنگ زیادی در طراحی تابلو ایجاد کند. مثلاً رنگ چوب، رنگ آهن، برنز ، مس، رنگ سنگ . رنگ های مصنوعی با کیفیتی که با عوامل جوی در هم آهنگی باشد، نیز وجود دارند. به کارگیری رنگ های نامرغوب یا نامناسب، باعث فرسودگی زود هنگام تابلو می شود. تعیین رنگ در تابلو به عهده ی گرافیست و معمار است. یکی از
عوامل مهم در ایجاد رنگ ، همان نورپردازی است. مثلاً تابلوهای نئون با رنگ های متنوعی که ایجاد می کنند، خود عامل مؤثری در رنگ آمیزی تابلو هستند (تصویر 51 )